COVİD-19 AŞI ÇEŞİTLERİ

Bir önceki yazıda belirttiğim gibi aşı geliştirmede ve hatta tedavi için ilaç geliştirmede seçilen hedef virüsün hücreye girmesini sağlayan moleküllerdir.  Bu moleküller S protein adı verilen diken protein, ACE-2 adı verilen reseptör protein ve ayrıca girişe yardımcı olan TMPRSS2 adlı proteinlerdir. Bunlara karşı yapılacak bir müdahale virüsün hücreye geçmesini bir dereceye kadar engelleyecektir. Bu engelleme teorik olarak aşıyla da yapılabilir veya herhangi bir uygun ilaçla da yapılabilir.  Tabii pek çok ilaç adayı olmasına rağmen henüz gerçek anlamda etkili ilaç bulunmadığı için aşıya öncelik vermek zorunludur. Aşıya gelince, aşı verilmesindeki amaç  virüse karşı a) antikor yanıtı elde etmek ve ayrıca b) T-hücre yanıtı elde etmektir. Bu yanıt virüsün vhücrelerin “görebileceği” bir parçasını vücuda vermekle elde edilir. Vucudun özellikle S proteinini gördüğü ve bu proteinin reseptör bağlayıcı kısmına (RBD) karşı antikor geliştirdiği önceki Corona virüs enfeksiyonlarından bilinmektedir. Bu proteinin ACE_2 reseptörüne bağlanarak hücre içine girdiği gözonüne alınarak ırsa, S proteini antikorla bloke edilirse hücre içine geçemeyecek ve böylece virüs üreyemeyecektir. Bu da enfeksiyondan korunma anlamına gelir. Bunu çeşitli yöntemler kullanarak sağlayan aşılar dünyada ve ülkemizde yaklaşık  7-8 aydır yapılıyor. Şimdi bunları kısa bir şekilde sınıflandıralım: 1-Etkisiz hale getirilmiş virüsten elde edilen aşılar:  Bu tip aşılarda önce virüs uygun kültürlerde bol miktarda üretilir, daha sonra virüsün kendisi bazı kimyasal maddelerle etkisiz hale getirilir. Etkisiz hale gelen virüs kendini çoğaltamaz ve enfeksiyona neden olamaz. Bunun şu anda bizde de kullanılan örneği aşağıdaki tabloda göreceğiniz SİNOVAC aşısıdır. 

2- Virüsün S diken proteininin vücutta hücreler tarafından üretilerek ona karşı antikor ve hücresel yanıt oluşmasını sağlayan aşılar 2 ayrı yöntemle geliştirildi.

    A) Adenovirüs temelli aşılar:  BundaAdenovirüs adlı hastalık yapmayan bir virüse S proteiininin DNAsı yüklenerek vücuda verilir ve S protein DNA sı hücrede S proteinini imal eder, vücudun bağışıklık hücreleri de bunu görerek ona karşı bağışılık yanıtı geliştirir (Antikor ve T hücre yanıtı, şimdşilik bilinenler tabii ki bunlar) . 

    B)  mRNA temelli aşılar.  Bu tip aşı henüz yeni geliştirildi ve ilk olarak Covid-19 mücadelesinde kullanıldı (BioNTech ve Moderna). Bunda S proteininin RBD adlı ünitesini hücre içinde üretecek olan mRNA (haberci RNA) özel yağ damlacıkları içerisinde vücuda verili ve hücrelerin proteini imal etmeleri sağlanır. Buna karşı hareket eden bağışıklık hücreleri yine antikor ve T-hücre yanıtı geliştirir. 

4- Protein ve peptid temelli aşılar: Son olarak protein veya peptid temelli aşılar yapıldı. Bunlarda virüsün antikor yanıtı oluşturma potansiyeli olan çeşitli proteinleri dışarıda (in vitro), genellikle bi,tkisel kültür sistemlerinde bol miktarda üretilip saflaştırılır ve bunlar protein olarak vücuda verilir. Böylece hiç bir genetik materyal verilmediği için bu yöntemin daha "temiz" olduğu iddia edilir. 

Aşağıdaki tabloda aşı tiplerine göre yani yapılarına göre bir sınıflandırma görmektesiniz. Ayrıca hangisinin hangi ülkede üretildiğini görüyoruz. Bunlar sadece tüm faz çalışmaları bitmiş ve kullanılmaları en az bir ülkede onaylanmış aşılardır. Ülkemizde kullanılan Sinocac ve BioNTech aşıları koyu italik olarak gösterilmiştir.

AŞI TİPİ	Ülke	ADI
İnaktive aşı (ölü virus)	Çin, Rusya, Küna, İran, Kazakistan, Hindistan	Sinovac, BBBIP, Covaxin, WIBP, CoviVac, QazVac, CovIran,
mRNA temelli aşı	Almanya, ABD, Hollanda	BioNTech, Moderna
Adenovirüs aşı	AstraZenaca	AstraZenaca (AZD1222)
Rekombinant adenovirüs aşısı	Rusya, Çin, ,Özbekistan	Sputnik V, Sputnik Light, ZİFİVAX, PakVac
Peptid aşı	Rusya,	EpiVacCorona
Protein ünitesi aşısı	Abdala, MVC-COV1901	Küba, Tayvan

Kaynak: https://www.raps.org/news-and-articles/news-articles/2020/3/covid-19-vaccine-tracker

Çok daha ayrıntılı bir tabloyu aşağıda görebilirsiniz,  kaynak tablonun en alt kısmında verilmiştir.

ADI	AŞI TİPİ	Geliştiren firma	Ülke	Onaylayan Ülkeler
Comirnaty (BNT162b2)	mRNA-based vaccine	Pfizer, BioNTech; Fosun Pharma	Multinational	Albania, Andorra, Argentina, Aruba, Australia, Bahrain, Bangladesh, Bosnia and Herzegovina, Brazil, Brunei, Canada, Caribbean, Chile, Colombia, Costa Rica, Ecuador, European Union, Faroe Islands, Greenland, Hong Kong, Iceland, India, Indonesia, Iraq, Israel, Japan, Jordan, Kuwait, Lebanon, Liechtenstein, Macao, Malaysia, Maldives, Mexico, Moldova, Monaco, Mongolia, New Zealand, Nigeria, North Macedonia, Norway, Oman, Palestine, Pakistan, Panama, Peru, Philippines, Qatar, Rwanda, Saint Vincent and the Grenadines, Saudi Arabia, Serbia, Singapore, South Africa, South Korea, Sri Lanka, Suriname, Switzerland, Taiwan, Thailand, Tunisia, Turkey, Ukraine, UAE, UK, US (16 and older), Vatican City, Vietnam, WHO
Moderna COVID‑19 Vaccine (mRNA-1273)	mRNA-based vaccine	Moderna, BARDA, NIAID	US	Andorra, Australia, Bangladesh, Brazil, Botswana, Canada, Colombia, European Union, Faroe Islands, Greenland, Guatemala, Honduras, Iceland, India, Indonesia, Israel, Japan, Liechtenstein, Maldives, Moldova, Mongolia, Nigeria, Norway, Palestine, Philippines, Qatar, Saint Vincent and the Grenadines, Singapore, South Korea, Switzerland, Taiwan, Thailand, United Kingdom, UAE, United States, Vietnam, WHO
COVID-19 Vaccine AstraZeneca (AZD1222)	Adenovirus vaccine	BARDA, OWS	UK	Afghanistan, Albania, Algeria, Andorra, Angola, Argentina, Armenia, Australia, Bahamas, Bahrain, Bangladesh, Barbados, Bhutan, Bolivia, Botswana, Brazil, Brunei, Cabo Verde, Cambodia, Canada, Cambodia, Caribbean, Chile, Colombia, Congo, Costa Rica, Djibouti, Dominican Republic, Ecuador, El Salvador, Egypt, Estonia, Eswatani, Ethiopia, European Union, Faroe Islands, Fiji, Gambia, Georgia, Ghana, Greenland, Guatemala, Guinea-Bissau, Guyana, Honduras, Hungary (SII), Iceland, India, Indonesia, Iran, Iraq, Ivory Coast, Japan, Jordan, Kenya, Kosovo, Kuwait, Lebanon, Lesotho, Liberia, Libya, Malawi, Malaysia, Maldives, Mali, Mauritius, Mexico, Moldova, Mongolia, Morocco, Myanmar, Namibia, Nepal, Nicaragua, Nigeria, North Macedonia, Norway, Oman, Pakistan, Palestine, Panama, Papua New Guinea, Peru, Philippines, Rwanda, Saint Vincent and the Grenadines, Samoa, Serbia, Seychelles, Sierra Leone, Somalia, South Korea, South Sudan, Sri Lanka, Sudan, Suriname, Taiwan, Tajikistan, Thailand, Timor Leste, Tonga, Togo, Tuvalu, Uganda, Ukraine, UK, Uzbekistan, Vietnam, WHO (Oxford; SII/SK), Yemen, Zambia
Sputnik V	Recombinant adenovirus vaccine (rAd26 and rAd5)	Gamaleya Research Institute, Acellena Contract Drug Research and Development	Russia	Albania, Algeria, Angola, Antigua and Barbuda, Argentina, Armenia, Azerbaijan, Bahrain, Bangladesh, Belarus, Bolivia, Brazil, Chile, Congo, Djibouti, Ecuador, Egypt, Gabon, Ghana, Guatemala, Guinea, Guyana, Honduras, Hungary, India, Iran, Iraq, Jordan, Kazakhstan, Kenya, Kyrgyzstan, Laos, Lebanon, Maldives, Mali, Mexico, Moldova, Mongolia, Montenegro, Morocco, Myanmar, Namibia, Nicaragua, Nigeria, North Macedonia, Pakistan, Palestine, Panama, Paraguay, Republika Srpska, Russia (Sputnik Light), Saint Vincent and the Grenadines, San Marino, Serbia, Slovakia, Sri Lanka, Syria, Tunisia, Turkey, Turkmenistan, United Arab Emirates, Uzbekistan, Venezuela, Zimbabwe
Sputnik Light	Recombinant adenovirus vaccine (rAd26)	Gamaleya Research Institute, Acellena Contract Drug Research and Development	Russia	Angola, Bahrain, Congo, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Mauritius, Mongolia, Nicaragua, Palestine, Russia, Venezuela
COVID-19 Vaccine Janssen (JNJ-78436735; Ad26.COV2.S)	Non-replicating viral vector	Janssen Vaccines (Johnson & Johnson)	The Netherlands, US	Andorra, Australia, Bahrain, Bangladesh, Botswana, Brazil, Canada, Chile, Colombia, Denmark, EU, Faroe Islands, Greenland, Iceland, India, Kuwait, Liechtenstein, Malaysia, Maldives, Mexico, Moldova, Nepal, New Zealand, Nigeria, Norway, Philippines, Saint Vincent and the Grenadines, South Africa, South Korea, Switzerland, Thailand, Tunisia, United Kingdom, US, WHO, Vietnam, Zambia
CoronaVac	Inactivated vaccine (formalin with alum adjuvant)	Sinovac	China	Albania, Armenia, Azerbaijan, Bangladesh, Bolivia, Bosnia and Herzegovina, Botswana, Brazil, Cambodia, China, Chile, Colombia, Dominican Republic, Ecuador, Egypt, Georgia, Hong Kong, Indonesia, Kazakhstan, Laos, Libya, Malaysia, Mexico, Moldova, Nepal, Pakistan, Panama, Paraguay, Philippines, Singapore, South Africa, Sri Lanka, Tajikistan, Tanzania, Thailand, Timor-Leste, Togo, Tunisia, Turkey, Turkmenistan, Ukraine, Uruguay, Zimbabwe, WHO
BBIBP-CorV	Inactivated vaccine	Beijing Institute of Biological Products; China National Pharmaceutical Group (Sinopharm)	China	Afghanistan, Algeria, Angola, Argentina, Bahrain, Bangladesh, Barbados, Belarus, Bolivia, Bosnia and Herzegovina, Brazil, Brunei, Cambodia, Cameroon, Chad, China, Congo, Dominican Republic, Egypt, Ethiopia, Equatorial Guinea, Gabon, Georgia, Guyana, Hungary, Indonesia, Iraq, Jordan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Laos, Macau, Malaysia, Maldives, Mauritania, Moldova, Mongolia, Montenegro, Morocco, Mozambique, Myanmar, Namibia, Nepal, Niger, North Macedonia, Pakistan, Papua New Guinea, Peru, Philippines, Senegal, Serbia, Seychelles, Sierra Leone, Solomon Islands, Somalia, Sri Lanka, Sudan, Thailand, Turkmenistan, UAE, Vanuatu, Venezuela, Vietnam, WHO, Zambia, Zimbabwe
EpiVacCorona	Peptide vaccine	Federal Budgetary Research Institution State Research Center of Virology and Biotechnology	Russia	Belarus, Russia, Turkmenistan
Convidicea (PakVac, Ad5-nCoV)	Recombinant vaccine (adenovirus type 5 vector)	CanSino Biologics	China	Argentina, Chile, China, Ecuador, Hungary, Malaysia, Mexico, Moldova, Pakistan
Covaxin (BBV152)	Inactivated vaccine	Bharat Biotech, ICMR; Ocugen; ViroVax	India	Botswana, Estonia, Guatemala, Guyana, India, Iran, Mauritius, Mexico, Myanmar, Nepal, Paraguay, Philippines, Venezuela, Zimbabwe
WIBP-CorV	Inactivated vaccine	Wuhan Institute of Biological Products; China National Pharmaceutical Group (Sinopharm)	China	China
CoviVac	Inactivated vaccine	Chumakov Federal Scientific Center for Research and Development of Immune and Biological Products	Russia	Russia
ZF2001 (ZIFIVAX)	Recombinant vaccine	Anhui Zhifei Longcom Biopharmaceutical, Institute of Microbiology of the Chinese Academy of Sciences	China, Uzbekistan	China, Uzbekistan
QazVac (QazCovid-in)	Inactivated vaccine	Research Institute for Biological Safety Problems	Kazakhstan	Kazakhstan
Unnamed vaccine candidate	Inactivated vaccine	Minhai Biotechnology Co.; Kangtai Biological Products Co. Ltd.	China	China
COVIran Barekat	Inactivated vaccine	Shifa Pharmed Industrial Group	Iran	Iran
Unnamed vaccine candidate	Inactivated vaccine	Chinese Academy of Medical Sciences, Institute of Medical Biology	China	China
Abdala (CIGB 66)	Protein subunit vaccine	Center for Genetic Engineering and Biotechnology	Cuba	Cuba
Soberana 02	Conjugate vaccine	Finlay Institute of Vaccines; Pasteur Institute	Cuba, Iran	Cuba, Iran
MVC-COV1901	Protein subunit vaccine	Medigen Vaccine Biologics Corp.; Dynavax	Taiwan	Taiwan

Kaynak: https://www.raps.org/news-and-articles/news-articles/2020/3/covid-19-vaccine-tracker

559f16bf379ea1fd115f209fc4e1a6b5477a42c72322cd639b47ef2a6f8be474